Data in beeld

Op uiteenlopende manieren leren we graag via beeld over data die we niet zelf kunnen waarnemen of verzamelen. Data uit de ruimte, door de tijd heen, uit onze beleving of van onder de grond. Getallen creëren een beeld, bijvoorbeeld van de binnenkant van de aarde. 

Datavisualisatie

Veel van wat we kennen aan beeld van het heelal, en bijvoorbeeld ook de binnenkant aarde, komt naar ons toe als datavisualisatie - een verbeelding van meetpunten. Je bekijkt zo’n beeld, zonder dat je er misschien bij stil staat dat niemand dit ooit zo waargenomen heeft. Het is verbeelding.

Het heelal

Neem al die fascinerende beelden van de ruimte. Die komen bijna allemaal voort uit een samenwerking tussen de wetenschappers en wetenschaps-illustratoren. Samen proberen zij wat we over de ruimte ontdekken zo begrijpelijk mogelijk te maken. Kunstmatige intelligentie speelt daarin ook een grote rol. Wat je ziet (zoals hieronder) lijken foto’s, maar deze fantastische kleuren zijn toegevoegd om een beetje te kunnen snappen wat we zien. 

En vrijwel nooit kijk je naar een snapshot. Alles zou overbelicht zijn. Of juist heel streperig. Deze plaatjes zijn samengesteld uit talloze metingen van verschillende soorten straling. Zeker niet alleen zichtbaar licht, maar ook röntgenstraling, radiogolven en ultraviolet licht. Gemeten op verschillende momenten en met correcties voor de verschillende hoeken, want we gieren sowieso met een enorme vaart door het heelal. Niets staat even stil voor een scherp plaatje. Alleen misschien het Noorderlicht, maar dat speelt zich dus best dichtbij af, in onze eigen lucht vlak boven het aardoppervlak.

Doorsnede van de aarde

Dat we iets kunnen laten zien van de binnenkant van de aarde, komt tot stand via metingen van natuurlijke en kunstmatige aardschokken (seismic waves). Want we kunnen maar een speldeprikje diep boren. De rest kan niet via directe waarneming. 

Ook andere verbeeldingen van wat er onder de grond gebeurt zijn bijzonder. Aardlagen in de korst van de aarde, leidingen dicht onder de grond, waterstromen en -helaas- vervuiling. 

Infographics - waar staat de nul?

We lopen een paar knelpunten in beeldvorming langs. Bewuste of onbewuste missers, nepnieuws of rare fouten. Regelmatig laten factcheckers zien hoe visuele informatie mis kan gaan in grafieken. 

Een van de meest voorkomende fouten in grafieken is het weglaten van de nul-lijn. Hierdoor kunnen verschillen veel groter lijken dan ze in werkelijkheid zijn. In voorbeeld 1. ontbreekt de nul links op de horizontale as. Het linkerplaatje is de originele grafiek, die gaat over een bepaalde economische groei. Deze grafiek begint pas bij 0,55 %. Daardoor is blauw wel drie keer groter dan rood, het lijkt een enorme groei. 

In het rechter plaatje beginnen de gekleurde balken zoals dat hoort bij de 0 en zie wat er gebeurt. Het verschil tussen blauw en rood is opeens veel kleiner. De cijfers op de plaatjes zeggen wel allebei 0,1 % groei (van 0,6 % naar 0,7%). Maar wat je ziet geeft links een heel ander gevoel dan rechts. Deze fout ontstond trouwens door een verkeerde standaardinstelling van Excel, een veelgebruikt computerprogramma. 

Voorbeeld 2. gaat over de gemiddelde lengte van mannen in verschillende landen. In het originele plaatje (links) zijn verschillen in beeld veel groter dan de werkelijke lengteverschillen. De verticale as begint daar dan ook bij 5. Bekijk de video op YouTube van de Grafiek Politie, onderdeel van Nieuwscheckers.nl. Zij hebben ook een correcte afbeelding (rechts) van de lengteverschillen gemaakt.De rechtergrafiek start bij 0.

Wantrouw taartpunt-grafieken in 3D!

Ook het 3D weergeven van een taartdiagram kan verraderlijk zijn: een taartpunt vooraan lijkt groter dan een taartpunt achteraan. Let op het verschil tussen donkerblauw en oranje.